Historia młodego biologa Jakoba Rechnitza i jego wybranki Szoszany Ehrlich toczy się wśród żydowskich pionierówi w Jafie na początku XX wieku, ale mogłaby rozgrywać się wszędzie, bo wszędzie ludzie próbują odczytać ukryte poruszenia własnej duszy. I jeżeli dotąd Agnonowi w jego pisaniu towarzyszyły pokolenia rabinów i mędrców, w Przysiędze wierności dołączył do nich jeden mędrzec nowy: Sigmund Freud.

O AUTORZE

Szmuel Josef Agnon, urodzony w 1888 w Buczaczu, zmarły w 1970 roku w Jerozolimie, laureat literackiej Nagrody Nobla w 1966 roku, jeden z ojców założycieli literatury izraelskiej, mistrz Amosa Oza i Cruji Szalew.

W kilku powieściach oraz kilkuset nowelach i opowiadaniach opisywał świat żydowskiej Galicji i życie w Ziemi Izraela. Świadek, kronikarz i krytyczny obserwator epoki tworzenia się izraelskiej państwowości oraz gwałtownych przemian społecznych pierwszej połowy XX wieku.Jego pisarstwo, głęboko zakorzenione w tradycji, zmaga się z wyzwaniami świeckiej nowoczesności.

Jedna z najpełniejszych publikacji dotyczących antysemityzmu: od źródeł po współczesność.

Książka Aliny Całej ŻYD – WRÓG ODWIECZNY? Antysemityzm w Polsce i jego źródła daleko wykracza poza dotychczasowe prace o polskim antysemityzmie. Autorka postawiła sobie za zadanie nie tylko – jak zwykle to bywa – bardziej lub mniej szczegółowy opis wszelkich działań, wypowiedzi i opinii niechętnych lub wrogich Żydom, ale też wyjaśnienie początków (może nawet należałoby napisać: prapoczątków) niechęci do społeczności żydowskiej.

Mottem całej pracy i jej trzonem mogłoby być sformułowanie: „Ideologia antysemityzmu jest zamkniętym konstruktem, w małym stopniu reaguje na zmieniającą się rzeczywistość, a bardziej jest skłonna do zapożyczeń od samej siebie”. Autorka potrafiła tę tezę bardzo dobrze udokumentować.

Prof. Anna Landau-Czajka

***

dr hab. Alina Cała – wieloletnia pracowniczka Żydowskiego Instytutu Historycznego im. Emanuela Ringelbluma, antropolożka i historyczka badająca społeczne dzieje Żydów w Polsce, a także stosunki między chrześcijanami a Żydami w XIX I XX w., w tym antysemityzm.

Absolwentka Katedry Etnografii Uniwersytetu Warszawskiego (1977) oraz studium doktoranckiego w Instytucie Historii Polskiej Akademii Nauk (1984).

Autorka kilku opracowań monograficznych, m.in.:

• Asymilacja Żydów w Królestwie Polskim 1864-1897 (Warszawa 1989)

• Ostatnie pokolenie. Autobiografie młodzieży żydowskiej ze zbiorów YIVO w Nowym Jorku (Warszawa 2003)

• Wizerunek Żyda w polskiej kulturze ludowej (wyd. 4. Warszawa 2005)

• Ochrona Bezpieczeństwa fizycznego Żydów w Polsce powojennej. Komisje Specjalne przy Centralnym Komitecie Żydów w Polsce (Warszawa 2014).

Współautorka popularnego słownika dziejów i kultury Żydów polskich (Alina Cała, Hanna Węgrzynek, Gabriela Zalewska, Dzieje i kultura Żydów polskich. Słownik, Warszawa 2000), autorka wielu artykułów w książkach oraz czasopismach publikowanych w Polsce, USA, Izraelu, Francji, Słowacji i na Węgrzech.

Dziewczyna to zapis dalszych losów bohaterki Dziewczynki, pierwszej książki Alony Frankel dla dorosłych, uhonorowanej w Izraelu najważniejszymi literackimi nagrodami. Tamta opowiada o dzieciństwie w czasach Holokaustu i w pierwszych latach po wojnie w ukochanym Krakowie. Ta jest opowieścią o niełatwym oswajaniu się bohaterki z Izraelem, do którego przybywa ostatniego dnia 1949 roku.

Dwunastolatka odkrywa nowy świat, przygląda się uważnie, wszystko widzi i wszystko zapamiętuje. Dzięki ostremu spojrzeniu młodej dziewczyny i nowej imigrantki poznajemy Izrael lat pięćdziesiątych w całej jego zmysłowości, pięknie i brzydocie.

Nowy język, nowa kultura, poczucie wyobcowania i wielka tęsknota – za tym, co było, co jest, co będzie… Za miłością. Przed rozpaczą ratują nastolatkę książki, filmy, potrzeba obcowania ze sztuką i tworzenia. Oswajając się z nową ojczyzną, dziewczyna dojrzewa, staje się kobietą.

Alona Frankel opowiada o trudnych sprawach, czasem strasznych, ale widzi też komizm rozmaitych sytuacji. Dlatego Dziewczyna jest głęboko poruszająca, a często nieodparcie śmieszna.

Alona Frankel jest znaną na kilku kontynentach autorką książek dla dzieci. W Polsce kolejne roczniki dzieci korzystają z niezastąpionego Nocnika nad nocnikami, uczą się od Anielki, w którą wstąpił diabeł i z Książki pełnej miłości, czyli jak Michałek przyszedł na świat.

Frankenstein jest wielkim zmyśleniem. I może takim samym zmyśleniem jest zaginiony rękopis The Ideot Claire Clairmont. Bajon podąża tym tropem, stając się zaangażowanym adwokatem Claire, tworząc własny, przekorny komentarz do dziejów potwora.

Latem 1816 przybrane siostry Claire Clairmont i Mary Godwin zamieszkały z poetami: Shelleyem i Byronem oraz lekarzem tego ostatniego Polidorim w willi nad Lemanem w Szwajcarii. Pył z erupcji wulkanu Tambury unosił się wtedy nad światem, wschodziło czarne słońce. Europą wstrząsały bunty głodującej biedoty. Szykowano się na Apokalipsę, a zgromadzeni w willi kochankowie zajęli się pisaniem opowieści grozy. Znamy ją jako Frankensteina, powieść o nieszczęśliwym homunkulusie, który mści się na swoim twórcy za to, że go powołał do życia.

Kto naprawdę napisał tę książkę? Mary Godwin, późniejsza pani Shelley, jak się powszechnie uważa? Jej mąż? Lord Byron? A może osoba, której o autorstwo dotąd nikt nie podejrzewał, czyli Claire Clairmont?

Kasper Bajon podąża tym ostatnim tropem, staje się zaangażowanym adwokatem Claire, a przy okazji tworzy własny, przekorny komentarz do dziejów potwora.

Skąd jednak Ideot, skąd ten tajemniczy tytuł? Według Bajona tak właśnie: The Ideot miała być zatytułowana powieść pisana przez Clairmont i Shelleya.

Na poziomie fabularnym jest to opowieść o dość przypadkowej przyjaźni raczej młodego polskiego pisarza i zgorzkniałego niemieckiego intelektualisty, którzy w pewien ciepły wieczór poznali się w Palermo. Ich znajomość sprowadzić można do kilku spotkań oraz garści listów, które w dużym stopniu koncentrowały się na postaci Oskara Buyona, powstańca styczniowego, pierwszego strażnika i kustosza wykopalisk w sycylijskim Selinuncie. Jednak nie o fabułę tutaj chodzi. Raczej o próbę uchwycenia przemian, jakim na przestrzeni setek lat podlega kultura oraz człowiek.

"Proza Kaspra Bajona jest ostentacyjnie niedzisiejsza. Nie tylko nawiązuje do modernistycznych wzorów pozwalających łączyć powolną literacką narrację z erudycyjnym esejem, ale korzysta z nich, by jeszcze głębiej sięgnąć w przeszłość. [...] Ten zwrot ku przeszłości nie jest jednak eskapistyczny. Przeciwnie, wyrasta z konfrontacji z dramatem najbardziej aktualnym i na powrót do niego odsyła".

Maciej Jakubowiak, "dwutygodnik.com"

Furtkę przy dozorcy trudno nazwać powieścią. Powiedziałbym, że jest to raczej „czyn literacki”, dodajmy: najwyższej jakości.

Utwór, z pozoru jednorodny, rozpada się na dwie części, z których druga też się rozpada na dwie, więc w sumie składa się z trzech.

Zasadniczo chodzi o okres w życiu pisarza, gdy pracował na krakowskich Azorach jako robotnik przy remoncie bloku. Część pierwsza to skrzętne, ale też nader fantazyjne opisy kilkudziesięciu mieszkań. Nie możemy się tu spodziewać „zapisu socjologicznego” w stylu Zofii Rydet, bowiem napisał je Bawołek, składają się one jednak na zbiorowy portret Polaków XXI wieku dokonany w znacznej mierze przez zwykłe wyliczenie przedmiotów, które u siebie gromadzą i którymi się otaczają. Jest to zabieg w swojej prostocie genialny i próżno w polskiej prozie potransformacyjnej szukać czegoś pod tym względem lepszego.

W części drugiej do głosu dochodzą sami robotnicy, opisani z behawioralną bezwzględnością, ale i nie bez sympatii, która kończy się w części trzeciej, gdy sam narrator zostaje brygadzistą, staje na czele grupy, ale też się od niej odłącza. Dochodzą do głosu zakulisowe intrygi, podstępy, których jest obserwatorem i ofiarą. Całość kończy się niespodziewanym, nieoczywistym happy endem. To tyle, jeśli chodzi o streszczenie.

Dodam tylko, że (po śmierci Jerzego Pilcha) Bawołek po raz kolejny udowadnia, że jest teraz najwyborniejszym polskim stylistą, a utwór ten (chociaż powstał dobrych parę lat temu, w okresie, gdy pisarz – w co trudno dziś uwierzyć – nie miał nadziei na znalezienie wydawcy) zaskakuje swoją aktualnością, nieustannym wsadzaniem dociekliwego palca we wciąż niezasklepione narodowe rany.

Jest to jedno z „nieznanych arcydzieł”, z których (po jego wydaniu) będziemy kiedyś dumni.

Adam Wiedeman

Nowa książka outsidera z Cieżkowic od czasu do czasu pomieszkującego w Warszawie.

Od roku mieszkam sam, w całym domu żywej duszy. Czuję się samotny. Samotny jestem nie od dzisiaj. Wspominam rzeczy minione, o których nikt nie wie i nie będzie wiedział. Bo komu mam przekazać to, co udało mi się zapamiętać.

Nigdzie to opowieść o usilnym poszukiwaniu własnego języka, dziedzictwa i tożsamości. Bohaterka powieści ma trop: gdy była dzieckiem, wychowujący ją dziadek robił z jej włosów pędzle i sprzedawał lokalnym artystom. Jako dorosła kobieta wraca do rodzinnego miasteczka, by odnaleźć obrazy namalowane jej włosami - być może jedyne namacalne dowody swojego istnienia. Tylko czy faktycznie można odnaleźć siebie, zanurzając się w przeszłość? Gdzie szukać swoich korzeni – w miejscach, w ludziach, a może w przedmiotach? „Nigdzie” eksploruje relację między tożsamością, językiem i pamięcią, podążając wraz z bohaterką śladami wydarzeń z przeszłości i wspomnień, którym nie zawsze można ufać.

Tomasz opuszcza rodzinną wieś, w której panują przesądy, a cykl życia wyznacza Kościół. Ale i w mieście nie czuje się na miejscu. Wstydzi się chłopskiego pochodzenia, zapiera się go. Przeżywa więc mękę, gdy ma odprowadzić do miejskiej przychodni matkę mówiącą gwarą. Ta osobliwa droga krzyżowa staje się poszukiwaniem własnego głosu.

Misterium to remiks biblijnych opowieści. Pobrzmiewają w nim echa ludowych pieśni i tańców, a także wielkopiątkowej liturgii. Obrzędy są jednak przedstawione przez autora na jego własnych warunkach.

Misterium krąży wokół dwóch tematów: odziedziczonej wiejskości zderzanej z poznawaną miejskością oraz nieheteronormatywności w świecie heteronormatywnym. Te dwa niedopasowania zazębiają się i przenikają; znajdują również swoje odbicie w samej materii języka. Ten debiut wydaje mi się unikalny, przemyślany, dojrzały.

Jacek Dehnel

Misterium to przypowieść o dwoistości, przeobrażeniu, spełnieniu. Jest mocno osadzone w polskich realiach ostatnich dekad, pełne cielesności i zmysłowości. Odważna próba.

Liliana Hermetz

O autorze

Marcin Oskar Czarnik

urodzony w 1993 roku w Czudcu koło. Rzeszowa, dziennikarz i promotor literatury. Ukończył edytorstwo na Uniwersytecie Jagiellońskim. Debiutował w „Twórczości” opowiadaniem Agresty. Publikował także w „Fabulariach”, „Kontencie”, „Frazie” i miesięczniku „ZNAK”. Mieszka w Krakowie. Misterium to jego debiut książkowy.

Las duchów to książka z gatunku literatury faktu. Jej kanwą jest poszukiwanie informacji o przedmiotach z tak zwanej kolekcji syberyjskiej Muzeum Etnograficznego w Krakowie, przywożonych w XIX wieku przez podróżników, zesłańców, ludzi interesu. W latach 2016-2019 autor kilkakrotnie jeździł na Syberię, rozmawiał z potomkami ludzi, do których takie rzeczy należały. Nieme przedmioty dały początek fascynującym historiom. O współczesnych i dawnych mieszkańcach tamtych terenów, o miejscach i kulturze od dziesięcioleci degradowanych na skutek decyzji podejmowanych w Moskwie. W centrum uwagi Dybczaka jest zawsze czujący człowiek na tle historii, natury, polityki albo czujące zwierzę, często od tego człowieka zależne. Las duchów dziś nie mógłby już powstać, ponieważ tocząca wojnę z Ukrainą Rosja stała się dla polskiego badacza praktycznie niedostępna. Również z tego powodu jest to świadectwo bezcenne.

Te opowieści wciągają jak rzeki. Chciałoby się już w nich pozostać. Zanurzać się coraz głębiej w głosy ludzkie i nieludzkie, które razem składają się na świat. Ku spotkaniu z drugim człowiekiem, źródłem wiedzy i niewiedzy, jak mówi nam Andrzej Dybczak.

Jego książka jest naprawdę wspaniała.

Olga Stanisławska

O autorze

Andrzej Dybczak (ur.1978) – antropolog, pisarz, dokumentalista. Wydał wcześniej Gugarę, literacki reportaż ze spotkania z ewenkijskimi pasterzami reniferów (Nagroda Kościelskich 2012) oraz zbiór opowiadań Pan wszystkich krów (nominowany do Nagrody Nike 2018). Jako współtwórca pełnometrażowego dokumentu pt. Gugara został nagrodzony m.in. Złotym Lajkonikiem na Krakowskim Festiwalu Filmowym.

10 opowiadań/reportaży o życiu daleko od modnych lokali, korporacyjnych biur i redakcji.

Autor niczego nie zmyśla. Pisze tylko o tym, co widział na własne oczy i co poczuł na własnej skórze, kiedy pasł krowy „w górkach na południu Polski”, rozładowywał trawlery zimą w Norwegii albo uczył się „na pilarza”. Pisze o ludziach wyniszczonych harówką, brutalnie traktowanych zwierzętach, o starych drzewach ścinanych dla pieniędzy. Nie eksponuje siebie ani swoich emocji, mówi ściszonym głosem, a i tak mocno szarpie.

Andrzej Dybczak, rocznik 78, antropolog, pisarz, dokumentalista. Jego debiutancka książka Gugara, opowiadająca o życiu syberyjskich pasterzy reniferów, została wyróżniona Nagrodą Kościelskich. Współtwórca wielokrotnie nagradzanego filmu dokumentalnego pod tym samym tytułem.

Mieszka w Krakowie, ale okresowo przemieszcza się po świecie w najróżniejszych celach: od badań etnograficznych po pracę najemną. Pisze, filmuje, chodzi po dzieci do szkoły. Pijący, niepalący.

Zdecydowanie nie o niego chodzi w tytule! Gdyby tak było, to „wszystkich krów” należałoby zamienić na „jednego małego, nierasowego kota”.

Historia Maryana - Pinkasa Bursteina, urodzonego w Nowym Sączu malarza, którego prace wiszą w Paryżu w Centrum Pompidou i w Museum of Modern Art w Nowym Jorku, a my w Polsce nic o nim nie wiedzieliśmy. I nie wiedzielibyśmy nadal, gdyby nie przypadek i dociekliwość Autorki i kilku zaprzyjaźnionych osób. Historia Maryana odsłania się stopniowo, tak jak ją odkrywała Ewa Andrzejewska.

"Nie czytam dużo, bo czytam bardzo powoli, ale mój osobisty ranking książek non-fiction, w których ważne dla mnie jest to JAK są pisane, wydanych w 2017 - bez książek wydawnictwa Dowody na Istnienie, wygląda tak w kolejności przypadkowej: Mikołaj Grynberg, Rejwach, Ewa Andrzejewska Maryan..."

Mariusz Szczygieł

W tej groteskowej opowieści perspektywa ludzka miesza się z optyką zwierząt, a znany świat, powoli znika w oparach absurdu. Czy stanowisko antropocentryczne jest jedynym uprawnionym? Kto ma prawo decydować o losie innych żywych stworzeń? Do czego zdolny jest człowiek i czy są jakieś granice? Zwierzęta, które zjadły swoich ludzi to sztuka o tym, co to znaczy umrzeć, być człowiekiem, przeżyć wojnę. To absurdalna, surrealistyczna, czarna komedia o konflikcie zbrojnym w Donbasie i antropocentryzmie.

Sasza i Misza, dwaj ukraińscy żołnierze, przeczekują bombardowanie w zrujnowanym, klaustrofobicznym wnętrzu w towarzystwie mówiących ludzkim głosem wypchanych psów, charta i pudla, oraz akwarium pełnego gadających rybek. Prowadzą dość absurdalne rozmowy, z których dowiadujemy się, że Wujo zakopał na pamiątkę w ogródku Trzech Ruskich, że kończy się pitna woda i że na podwórku leży zastrzelony Chłopczyn z rowerkiem, którego należałoby wnieść do środka i wypreparować jak psy. Rozmowy toczą się przy herbacie osładzanej wyglądającą jak cukier trutką, a całą sytuację komentuje zgryźliwie samowłączające się radio. Z czasem zwierzęta – a przewija się ich przez dramat sporo, od krów i knurów po gigantyczną, acz małomówną papugę – przejmują kontrolę nad tym mikroświatem. Eksperymentalny w formie i treści dramat przejmuje grozą i bawi, a jej bohaterowie – w swym oczekiwaniu nie wiadomo na co, najpewniej na własna zagładę – kojarzą się nieodparcie z Beckettowskimi Vladimirem i Estragonem.